"بافت‌های ایران نه تاریخی‌اند نه فرسوده"
شهرهای تاریخی ایران روزانه شاهد تخریب بخش عظیمی از بافت‌هایی هستند که بسیاری از مسئولان و ارگان‌ّهای شهری از آن تحت‌‌عنوان بافت فرسوده نام می‌برند. بافت‌هایی که چنان تار از پود‌شان گسسته که امروز از آن همه پهنه فرهنگی چیزی جز لکه تاریخی باقی نمانده است. معاون میراث‌فرهنگی کشور اما در گفت و گویی که با خبرگزاری CHN دارد به تعصبات افراطی و تفریط‌های کورکورانه‌ای اشاره می‌کند که تخریب مهمترین ارزشهای میراث‌فرهنگی را به‌دنبال داشته است.
خبرگزاری میراث‌فرهنگی ـ گروه میراث‌فرهنگی ـ پس از تخریب‌های گسترده‌ای که طی چند سال اخیر در بافت‌های تاریخی ایران انجام گرفت، حالا دیگر نوبت به اعتدال رسیده تا ناجی بخش اعظمی از فرهنگ ایران باشد. مهدی حجت در گفت و گو با خبرگزاری میراث‌فرهنگی افراط و تفریط را عامل نابودی بافت‌های تاریخی کشور اعلام می‌کند. این روزها فضای صامت بسیاری از بافت‌های تاریخی ایران از جمله شیراز، یزد، کرمان و بوشهر در هم شکسته و صدای کرکننده بلدوزرها و تصویر تسطیح خانه‌های ویران شده تشنج را به ظرف فرهنگی شهرهای ایران آمیخته است.
«مهدی حجت» قائم مقام سازمان و معاون میراث‌فرهنگی کشور معتقد است بافت‌های تاریخی ایران دچار افراط و تفریط مخرب شده‌اند. اتفاقاتی که نتیجه‌ای جز نابودی ارزشهای فرهنگی شهرها به‌دنبال نداشته است. درحال‌حاضر شرایط حاکم در بافت‌های تاریخی ایران به‌گونه‌ای تعریف شده که عده‌ای آن را بافت فرسوده و عده‌ای دیگر آن را بافت تاریخی تلقی می‌کنند. درحالی که به‌اعتقاد او، بافت‌های تاریخی نه فرسوده‌اند نه تاریخی.
حجت می‌گوید: بخشی از بافت‌های تاریخی ایران فرسوده هستند و شایسته زندگی مردم نیستند. بنابراین لازم است با تغییرات اصولی اقدام به بهسازی در این بافت‌ها کرد. اما بدون شک آن قسمت از بافت که از وجهه تاریخی برخوردار است باید حفظ شود. بنابراین برخورد یکسان داشتن نسبت به کلیت بافت تاریخی و با یک چوب راندن آن اقدام شایسته‌ای نیست.
افراط و تفریط، بافت‌های تاریخی ایران را نابود می‌کند
معاون میراث‌فرهنگی کشور که به بافت‌های تاریخی ایران نگاهی چند بعدی دارد از مجموعه مسئولان ذیربط و مربوط به مسائل بافت تاریخی شهرها می‌خواهد که به‌گونه‌ای در ارتباط با یکدیگر قرار بگیرند تا مشکل بزرگ این بخش فرهنگی شهر حل شود چراکه بافت از یک بنا و مجموعه‌ای از بناها تشکیل نمی‌شود، مجموعه‌ای از سطح شهر است که با زندگی مردم و حیثت شهر سرو کار دارد. بنابراین دستگاه‌های متعدد سرویس‌دهنده شهری باید نگاهی چند بعدی به بافت‌های تاریخی داشته باشند.
او معتقد است، درحال‌حاضر فضا به‌گونه‌ای شکل گرفته که اگر آگاهی لازم به مجموعه مسئولان استانی و تمامی کسانی که با میراث‌فرهنگی کشور ارتباط دارند، داده شود از نگاه حاکم افراط و تفریط در بافت‌ها جلوگیری می‌شود. بافت‌های تاریخی کشور نه فرسوده‌اند که نیاز به تخریب داشته باشند نه تاریخی که با تمام کوچه و پس کوچه‌هایش حفظ شوند. در واقع هیچ‌کدام از اینها ملاک عمل میراث‌فرهنگی محسوب نمی‌شود. و لازم است با مشارکت جمعی و بررسی‌های دقیق حافظ میراث‌فرهنگی و آن بخشی از شهر که متعلق به گذشته است باشیم.
در این میان اما حجت بررسی‌های دقیق در بافت‌های تاریخی را جدی عنوان می‌کند چرا که به اعتقاد او یک بافت تاریخی از روابط بین قطعات و ریزدانه‌ّهایی بوجود آمده که این ریزدانگی‌ها سبب یک نوع تجمع و روابط انسانی می‌شود. روابط انسانی که در شکلی دیگر از معماری اتفاق نمی‌افتد. متولیان میراث به‌عنوان حافظ میراث‌فرهنگی باید از آن جنبه‌ای که در شهر قدیم ما وجود داشته مراقبت کند اما دلیل نمی‌شود که دست بگذاریم روی آثار و تاکید کنیم به‌همان ترتیبی که آثار از اواسط دوره قاجار باقی‌مانده فریز شود. از نظر من این برخورد کاملا افراطی است.
ارتقا ارزش تاریخی بافت‌ها در سطح جامعه به اولویت نظام بر می‌گردد
همواره تاکید شده که اگر مجموعه مسئولان هر شهری اعم از استانداری، شهردار و روسای ادارات مختلف در کنار هم قرار بگیرند و متولیان میراث‌فرهنگی از این قدرت برخوردار باشند که ارزشهای میراث‌فرهنگی را که در اثر بی‌توجهی از بین رفته‌اند یادآوری کنند و با آنها در میان بگذارند قطعا راه‌حل‌های مناسبی برای نجات بافت‌های تاریخی شهرها یافت می‌شود. اتفاقی که در بسیاری از کشورهای دنیا افتاده است و ایران اولین کشوری نیست که با این مسئله مواجه است.
حجت نیز تاکید دارد که بیش از 150 سال است که بیشتر کشورهای دنیا با بافت‌های تاریخی به‌صورت علمی برخورد می‌کنند و اقدام به احیا و بهسازی و نوسازی آنها کرده‌اند. اما در ایران همیشه چندین عامل مانع از توجه و برخورد صحیح و اصولی نسبت به بافت‌های تاریخی شده است. تفکر افراطی و عدم ساخت تجهیزات متناسب با بافت‌ها از جمله مواردی هستند که بافت‌های تاریخی را به چالش کشیده‌اند.
به‌گفته او، این موضوع بسیار اهمیت دارد که بدانیم اولویت نظام درخصوص چگونگی برخورد با بافت‌های تاریخی به‌چه صورت است. آیا واقعا قرار است ارزشهای تاریخی فدای تکنولوژی شود یا اینکه درصدد آنست که با همکاری جدی و هماهنگی که میان نهادها و دستگاه‌های مختلف بوجود می‌آورد این امکان را فراهم کند تا بافت‌های تاریخی ایران به حیات خود ادامه دهند. هر چند در این میان نقش میراث‌فرهنگی در ایجاد تعامل هدفدار میان ارگان‌ها بسیار مهم است.
معاون میراث‌فرهنگی کشور در پاسخ به این پرسش که میراث‌فرهنگی چه برنامه و چشم‌اندازی برای آینده بافت‌های تاریخی دارد ادامه داد: درحال‌حاضر میراث‌فرهنگی وضعیت بسیار اسفباری پیدا کرده، در این سالها نیز کاستی‌های بسیاری داشته و نتوانسته ارزشهای خود را در میان مردم و مسئولان نهادینه کند بنابراین ما هنوز در اول راه قرار داریم اما درحال‌حاضر کارشناسان و مسئولانی که در وزارت مسکن به‌عنوان مسئول بافت‌های تاریخی شهرها فعالیت می‌کنند افرادی هستند که تحصیلات‌شان در این زمینه است و نسبت به موضوع بافت و اهمیت آن اشراف کامل دارند.
او تاکید کرد: این افراد با علایقی که دارند برای حفاظت بافت ها می‌توانند راه‌حل‌های مناسب پیدا کنند. این درحالی است که بزرگترین مسئولیت سازمان میراث‌فرهنگی اینست که کاری انجام دهد که علف سر ریشه خودش سبز شود. یکی از ابعاد بسیار مهم ظرف زندگی انسان است. شهرها و معماری ظرف زندگی ما هستند و این ظرف‌ها در زندگی ما بسیار تاثیر‌گذارند.. اگر می‌خواهیم ایرانی ـ اسلامی زندگی کنیم باید معماری شهرها و ظرفی که در آن زندگی می‌کنیم متعلق به فرهنگ خودمان باشد. در این میان رسانه‌ها نقش اساسی در ذهنیت جامعه دارند. آنها باید به سمتی پیش روند که معرف ارزشهای میراث‌فرهنگی باشند.
به اعتقاد حجت، در کنار مسئولان و رسانه‌های جمعی نقش تشکل‌های میراث‌فرهنگی هم بسیار مهم است چراکه بیش از 100 تشکل میراث‌فرهنگی وجود دارد که نیرو و ابزاری میراث‌فرهنگی محسوب می‌شوند که با جهت‌دهی مناسب باید به آنها اجازه فعالیت داده شوند. این امکان سبب خواهد شد که ارزشهای میراث‌فرهنگی در جامعه اشاعه پیدا کند.
مریم جلیلوند
منبـــــع:
http://chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=106684&Serv=3&SGr=22
